Beginnen met fotobewerking

Gepubliceerd op 12 oktober 2024 om 12:41

Beginnende fotografen hebben regelmatig tevens vragen over fotobewerking. Als je net begonnen bent met fotograferen en je wilt je gemaakte foto's gaan bewerken, kan het even zoeken zijn hoe je dat aan moet pakken. Er gaan daarnaast online wel wat misverstanden rond over fotobewerking en soms ontstaan er in fotogroepen zelfs hele discussies over wel/niet bewerken van foto's.


Met dit artikel zetten we wat zaken over het bewerken van foto's op een rijtje en proberen we hier wat meer duidelijkheid over te bieden. Hierbij komen de volgende vragen aan bod:

 

  • Wat is bewerken?
  • Waarom zouden we foto's gaan bewerken?
  • Waarmee kunnen we foto's bewerken?
  • Hoe leer je goed bewerken?
  • Wat is beter: JPG of RAW?


Wat is bewerken?

Als we het hebben over het 'bewerken van foto's', dan blijken veel mensen daar vaak een eigen idee bij te hebben. Sommigen denken dan meteen aan 'fotoshoppen', voor anderen betekent bewerken meer het optimaliseren van foto's.
In principe is bewerken alles wat we achteraf met een fotobestand doen nadat dit uit de camera is gekomen. Dat kan variëren van kleine optimalisaties en correcties tot het compleet 'verbouwen' van een foto of bijvoorbeeld verschillende beelden samenvoegen.

 

Grofweg kan je verschillende soorten bewerkingen onderscheiden:

- Allerlei correcties en optimalisaties van het beeld. Bijvoorbeeld rechtzetten, uitsnijden, kleuren/licht/contrasten aanpassen - over het hele beeld of een deel daarvan. Meestal is daarbij het doel om het beeld er zoveel mogelijk uit te laten zien zoals het ook in werkelijkheid was; vaak zien buitenstaanders niet eens dat er een bewerking is toegepast.

- Het manipuleren van beeld, wat in de volksmond vaak 'fotoshoppen' wordt genoemd. Er kunnen bijvoorbeeld beeldelementen worden toegevoegd of weggehaald, of verschillende foto's worden samengevoegd. Tegenwoordig kunnen er ook makkelijk door AI gemaakte objecten, achtergronden en dergelijke aan foto's worden toegevoegd. Meestal wordt er hierbij gestreefd naar een mooi beeld dat niet in overeenstemming hoeft te komen met hoe het er in werkelijkheid uitzag.

Het onderscheid tussen de twee bovenstaande soorten bewerkingen is niet altijd scherp te trekken - ze liggen regelmatig in elkaars verlengde. Het retoucheren van een klein plekje in beeld is zowel een correctie als een kleine beeldmanipulatie; in ieder geval is het best prettig als je even een oneffenheid (bijv een puistje) kunt wegwerken :)
Met plaatselijke aanpassingen in belichting, kleur, scherpte, contrast etc kan je een onderwerp in een beeld er soms veel beter 'uit laten springen'. Dat kan er heel natuurlijk uitzien, maar het komt dan wellicht toch niet helemaal overeen met hoe het er in werkelijkheid uitzag.

- Er is nog een derde vorm van bewerken die ergens tussen deze twee soorten bewerkingen in ligt en dat is het toepassen van een beeldstijl: bijvoorbeeld een heel rauwe zwart-witbewerking met veel contrast of bepaalde kleurbewerkingen. Dit is een vrij populaire manier van bewerken, sommige fotografen gebruiken dit om een soort eigen stijl te creëren in de afgeleverde foto's. Tegenwoordig worden hier ook regelmatig presets bij gebruikt: een pakketje met voorinstellingen die het effect van een bepaald filter geven.

 

Het is handig om een globaal onderscheid in soorten bewerkingen te maken, omdat er ook verschillen zitten in de soorten bewerkingsprogramma's die je gebruikt of wilt gaan gebruiken. Dus wil je gaan beginnen met bewerken, bedenk dan eerst goed voor jezelf welke soort bewerkingen je vooral zou willen gaan doen. En probeer vervolgens na te gaan of het programma dat je overweegt daarvoor het juiste gereedschap biedt voordat je het eventueel aanschaft.
Overigens zijn er best veel (vaak de wat meer gevorderde) fotografen die meerdere bewerkingsprogramma's op hun computer hebben staan en deze gebruiken voor verschillende soorten, soms specifieke bewerkingen.

 

Soms zeggen (amateur)fotografen dat ze niet houden van het bewerken van foto's. De indruk is dat dit komt omdat men bewerken vooral associeert met 'fotoshoppen': het manipuleren van beelden op een manier waarbij ze niet meer overeenkomen met de werkelijkheid. Dat laatste is natuurlijk op zichzelf prima: iedereen mag immers zelf de (fantasie)beelden creëren die men zelf wil - of je die nu tekent, schildert of fotografeert en dan achteraf 'door elkaar husselt'. Makers/fotografen zijn daar helaas niet altijd open over als er vragen zijn over het beeld: soms doet men net alsof het zó uit de camera kwam en dan kunnen kijkers zich achteraf 'genept' voelen. Soms is het wel meteen duidelijk dat het beeld flink gemanipuleerd is, maar lijken de beelden helemaal niet meer op 'normale' foto's. Dat soort sterke bewerkingen kunnen bij een aantal mensen weerstand of zelfs weerzin oproepen.

 

Waarom zouden we foto's willen bewerken?


Vaak willen beginnende fotografen het liefst heel natuurlijk ogende beelden maken; sommigen hebben hierbij het gevoel dat bewerken afbreuk doet aan de gemaakte foto's. Maar als we dan eens even kijken naar de eerste vorm van bewerken (optimaliseren en corrigeren van de gemaakte beelden), is het streven in veel gevallen om de beelden er zo realistisch mogelijk uit te laten zien.

Fotocamera's kunnen tegenwoordig heel fraaie beelden zó uit de camera afleveren. De omstandigheden waaronder je fotografeert zijn echter zelden helemaal perfect - zeker als je fotografeert bij bestaand omgevingslicht. Er is daarnaast een verschil tussen hoe wij mensen licht en kleur waarnemen en hoe de camera dit registreert; zo kunnen camera's veel minder goed contrasten overbruggen.
Het andere punt is dat de instellingen op de camera lang niet altijd perfect passend bij de omstandigheden waren. Dat maakt dat een foto juist helemaal niet altijd zo goed de werkelijkheid laat zien zoals wij mensen deze hebben waargenomen.

In theorie zou het kunnen dat de foto die zó uit de camera komt perfect is in alle opzichten, indien het licht ideaal was en ook de compositie en camera-instellingen optimaal waren. Maar in de meeste gevallen is dat niet het geval en kun je met een paar kleine optimalisaties een foto net wat krachtiger maken. Even waterpas zetten bijvoorbeeld, dat storende paaltje aan de rand van het beeld afsnijden, de kleur iets warmer maken of juist koeler, het beeld iets meer helderheid en contrast geven, de hooglichten enigszins temperen en/of de schaduwen iets oplichten. Dat is geen 'manipulatie', maar eigenlijk een vervolg op het goed instellen van de camera en zorgen voor een mooi afgewerkte foto.

Als je hierin nog wat verder gaat en een bepaalde beeldstijl toe gaat passen op je foto's, dan gaat het om het toevoegen van een sfeer of uitstraling. Dit is vrij smaakgevoelig en ook trendgevoelig en vooral heel persoonlijk in hoeverre je dit waardeert. Soms proberen fotografen zich hiermee te onderscheiden, maar er wordt juist heel veel gekopieerd in beeldstijlen waardoor het vrijwel onmogelijk is écht origineel te zijn op dit vlak.

Met Photoshop-achtige programma's zijn de mogelijkheden eindeloos om beelden aan te passen en naar je eigen hand te zetten. Je kunt verschillende foto's samenvoegen, beeldelementen weghalen of verplaatsen, of foto's op schilderijen laten lijken. Met zogenaamde 'overlays' kunnen bepaalde beeldelementen worden toegevoegd.
Het gaat dan dus niet meer om een beeld dat overeenkomt met de werkelijkheid, maar om een 'creatie'. Dat is wel een principiële keuze. Voor sommige soorten fotografie (bijvoorbeeld in de fotojournalistiek, maar ook bij sommige fotowedstrijden) is beeldbewerking/manipulatie niet toegestaan. 
     
Tegenwoordig gebruiken bepaalde bewerkingsprogramma's daarnaast AI om bijvoorbeeld op een slimme manier beeldelementen toe te voegen of juist weg te halen, ruis te verwijderen en delen van een foto te verscherpen of te vervagen. De ontwikkelingen op dit gebied gaan heel hard, maar het werkt allemaal nog niet altijd perfect.
Je kunt sommige bewerkingsprogramma's eveneens vragen door middel van AI nieuwe beeldelementen erbij te creëren en die toe te voegen aan een foto. Wel kun je dan de vraag stellen in hoeverre een foto nog helemaal jouw verdienste is op het moment dat je een complete achtergrond laat vervangen door het bewerkingsprogramma.

 

Over AI (Artificial Intelligence):
Beelden die in hun geheel door AI zijn gegenereerd, zijn in feite geen foto's meer: hier is geen camera aan te pas gekomen. 'Fotografie' betekent 'schrijven met licht' en over het algemeen doe je dat met een camera met een lichtgevoelige plaat. Pure AI-beelden vallen daardoor buiten de reikwijdte van de fotografie.
Het is tevens de vraag wie precies de maker en eigenaar is van deze beelden. Een ander probleem van AI-beelden is dat de AI-software vaak wel gebruik heeft gemaakt van echte foto's, maar dat hierbij waarschijnlijk ook auteursrechten geschonden zijn. 


Je ziet in de fotografie op het moment verschillende tendensen: aan de ene kant is er een groeiende groep fotografen die erg veel tijd en aandacht besteden aan het uitgebreid bewerken van hun beelden en alle mogelijkheden die bewerkingssoftware te bieden heeft gretig omarmen.
Aan de andere kant van dat spectrum is er echter ook een groep 'puristen': fotografen die er een uitdaging van maken om hun foto's zo goed mogelijk "SOOC" (straight out of camera) af te leveren. En er zijn zelfs steeds meer fotografen die zich verdiepen in analoge fotografie en met filmrolletjes experimenteren. 
Veel amateurfotografen zitten ergens tussen deze twee uitersten in. Gelukkig is iedereen vrij om hier eigen keuzes in te maken. Fotografie is in ieder geval springlevend en populairder dan ooit tevoren!

 

Waarmee kunnen we foto's bewerken?

In dit artikel gaan we uit van het bewerken van foto's op een computer. Er zijn tegenwoordig ook veel fotografen die hiervoor een tablet of smartphone gebruiken. Dat kan best goed werken, maar het heeft wel wat beperkingen. Zo is het beeldscherm relatief klein en is ook de keus in software vaak beperkt. Omdat het bewerken op een computer veel voordelen heeft voor de workflow - ook wat betreft aansluiten van randapparatuur, zoals een goede monitor, geheugenopslag etc - laten we het bewerken via mobiele apparaten hier verder buiten beschouwing. Maar als je even tussendoor wat foto's wilt delen en een lichte bewerking wilt geven, dan zijn er best leuke apps te vinden, zoals het inmiddels bekende (en gratis) Snapseed. Houd er wel rekening mee dat foto's vaak standaard verkleind worden bij het overzetten naar een smartphone of tablet via een camera-app. 

Voor alle soorten bewerkingen is er een heel breed aanbod in bewerkingsprogramma's; er is voor elk wat wils. Beroepsfotografen en meer ambitieuze amateurfotografen kiezen vaak voor het Adobe-abonnement voor fotografen waarbij men voor circa €12 per maand de beschikking krijgt over zowel Photoshop als Lightroom. Dit is een professioneel pakket met ongelooflijk veel mogelijkheden, maar beginnende fotografen kunnen makkelijk het overzicht hierin kwijtraken. Veel amateurfotografen gebruiken dan ook maar een klein deel van de mogelijkheden die deze programma's bieden.

Er zijn verschillende heel goede bewerkingsprogramma's te vinden, zowel betaald als gratis. Er wordt nog wel eens vergeten dat er bij de meeste camera's standaard ook software wordt meegeleverd, waartoe normaal gesproken eveneens bewerkingssoftware hoort. Deze is over het algemeen kosteloos te downloaden via de website van de fabrikant van je camera. Meestal is dit niet een heel uitgebreid bewerkingsprogramma, maar wellicht meer dan voldoende voor de bewerkingen die jij wilt doen. Een pluspunt van deze software is dat deze echt is afgestemd op jouw camera.


Voorbeelden van goede betaalde software zijn (naast het genoemde Adobe-abonnement): Photoshop Elements, Affinity, ON1, DxO Lab, PaintShopPro, CaptureOne. We vermelden even apart Topaz AI en Luminar, deze worden namelijk vaak als aanvulling gebruikt op andere bewerkingssoftware. De meeste betaalde programma's kun je gedurende een proefperiode kosteloos uitproberen. Let hierbij wel goed op de voorwaarden! (bij Adobe gaat het bijvoorbeeld niet altijd goed bij het stopzetten van het abonnement).
Daarnaast zijn er zelfs goede gratis bewerkingsprogramma's, zoals RawTherapee, Gimp, DarkTable, Photopea en Photoscape X.

Niet elk bewerkingsprogramma is echter even geschikt voor alle soorten bewerkingen. Welk bewerkingsprogramma je ook kiest: beschouw het vooral als een gereedschap, want het vraagt ook wat kennis en vaardigheden om hier goed mee om te kunnen gaan. Goed bewerken begint altijd met het maken van een goede foto, want van een matige foto maak je ook met bewerking in een professioneel programma geen topfoto. En voor een goede correctie van kleur en licht heb je eveneens kennis en inzicht nodig in belichting en kleur.

Eigenlijk is goed bewerken bijna net zo ingewikkeld als goed fotograferen: er zijn boeken over vol geschreven en cursussen voor ontwikkeld. Het is ook maar net wat voor soort bewerkingen je wilt gaan doen; als het je vooral gaat om wat lichte correcties en bewerkingen, dan heb je meestal geen ontzettend uitgebreide software nodig. Echt ingewikkelde fotobewerking is zo ongeveer een vak op zichzelf; zo hebben heel bekende fotografen soms een team van medewerkers om zich heen en kan de fotograaf het bewerken overlaten aan specialisten binnen dat team.

Noot: veel bewerkingsprogramma's hebben als voertaal Engels. Als je het belangrijk vindt dat het programma ook in het Nederlands is, dan is het aanbod een stuk kleiner. Overigens gaat het meestal om een beperkt aantal termen die gebruikt worden in de software, dus als je die voor jezelf kunt vertalen, kun je waarschijnlijk toch wel redelijk uit de voeten met Engelstalige software.


Hoe leer je om goed te bewerken?

Bij veel bewerkingsprogramma's worden instructies en tutorials gemaakt - soms in de vorm van artikelen, maar er zijn ook vrijwel overal filmpjes van te vinden. Voor de betaalde programma's bieden de software-fabrikanten zelf gebruiksaanwijzingen en tutorials aan. Voor de gratis programma's moet je soms zelf zoeken naar een instructie, maar over het algemeen zijn er vrijwilligers die hier wel werk van maken en handleidingen ervan online zetten.

Op YouTube is ontzettend veel te vinden, hoewel de kwaliteit van de filmpjes niet altijd gegarandeerd is. Het is overigens erg persoonlijk in hoeverre je het bekijken van filmpjes op YouTube een prettige manier van leren vindt. Over de bekendere bewerkingsprogramma's zijn ook boeken geschreven, je zou bijvoorbeeld eens in de bibliotheek of in de boekwinkel kunnen kijken of deze je aanspreken. Daarnaast zijn er ook online en 'offline' cursussen te vinden over bewerken van foto's, dan word je stap voor stap meegenomen in de mogelijkheden die het programma biedt.

Goed bewerken begint echter altijd met de foto zelf: dat is de basis! Voordat je aan schuifjes begint te trekken of een 'preset' over je foto's zet, is het aan te raden eerst eens goed de foto te bekijken en te analyseren:
- hoe is de belichting - zit er bijvoorbeeld over- of onderbelichting in? Hiervoor kun je goed het histogram gebruiken, maar let op: als je bijvoorbeeld een foto maakt van een zwaan in de mist met zacht licht, dan is de kans groot dat er geen echt zwarte delen en scherpe contrasten in de foto zitten. Je kunt dus niet blindvaren op de informatie uit het histogram!
- hoe zijn de kleuren? Zien deze eruit zoals je deze zelf ervaren hebt? Ogen huidskleuren natuurlijk?
- kijk natuurlijk ook naar de compositie: staan er bijvoorbeeld dingen aan de rand van de foto die je makkelijk weg kunt snijden? Wat vind je van de beeldverhouding? Staat de foto waterpas?
- bekijk de foto in zijn geheel op je beeldscherm, maar 'zoom' ook eens even in op het beeld: hoe is het detail, de scherpte? Zit er eventueel korrel of ruis in?

Een snelle methode om een foto te beoordelen is om je ogen een beetje samen te knijpen en door je wimpers ernaar te kijken. Zie je het onderwerp van de foto dan nog duidelijk?

Een aandachtspunt bij het bewerken van je foto's is het beeldscherm dat je gebruikt. Het meest ideaal zou een goede monitor zijn die je periodiek kalibreert zodat helderheid en kleuren zo realistisch mogelijk overkomen. En dat je deze ook op een plek zet waar je niet veel last hebt van omgevingslicht.


Fotografeer je in RAW of in JPG?


Vaak wordt aangeraden om te fotograferen in RAW als je je foto's wilt gaan bewerken. RAW-bestanden zijn echter nog geen foto's, het zijn slechts de ruwe data ervan die nog ontwikkeld moeten worden tot een fotobestand dat universeel bruikbaar is. Het is namelijk zo dat elk cameramerk zijn eigen soort RAW-bestanden heeft ontwikkeld (bijv .NEF of .CR2 of .CR3 of .RAF) en dat kan per cameramodel ook nog verschillen - en dat is ook niet altijd te zien aan de extensie van het bestand. Je hebt dan echt de juiste software nodig die deze specifieke bestanden kan inlezen en eventueel bewerken en omzetten/ontwikkelen tot een foto.

Het grote voordeel van RAW-bestanden is dat deze meer speelruimte bieden bij het bewerken. Als er bijvoorbeeld sprake is van enige overbelichting, dan heb je kans dat je in het RAW-bestand hier nog detail en kleur in kan terughalen. Ook in witbalans/kleuren heb je meer mogelijkheden in de RAW-bestanden om deze nog aan te passen. Deze extra speelruimte is overigens wel beperkt.
Er zitten echter ook nadelen aan het fotograferen in RAW: de bestanden zijn veel groter en nemen dus meer geheugenruimte in. En je kunt de gemaakte foto's dus niet meteen gebruiken, je zal ze eerst moeten ontwikkelen en omzetten naar een bruikbaar fotobestand. Een ander punt is dat je in RAW zelf een aantal optimalisaties en correcties zal moeten doen die bij het fotograferen in JPG al meteen door de camera gedaan worden. En dat RAW-bestanden meer mogelijkheden bieden bij het bewerken is niet altijd een voordeel: in feite heb je dan ook meer mogelijkheden om het verkeerd aan te pakken...

JPG-beeelden zijn wél fotobestanden die over het algemeen meteen bruikbaar zijn en gedeeld kunnen worden. Over het fotograferen in JPG gaan soms nog wel eens wat misverstanden rond. Zo wordt er soms beweerd dat het bewerken van JPG-bestanden niet mogelijk zou zijn of veel kwaliteitsverlies zou geven. Dat is echter wel wat achterhaald: JPG-bestanden die rechtstreeks uit moderne camera's komen bevatten nog steeds heel veel informatie, deze kunnen over het algemeen nog prima bewerkt worden. Het klopt dat de speelruimte daarbij kleiner is dan in RAW, maar als de camera goed was ingesteld en het licht was goed (zonder al te sterke contrasten), dan zullen JPG-bestanden vaak meer dan genoeg informatie bevatten voor een mooi beeld.

 

Tip: als je JPG-bestanden gaat bewerken, zorg er dan altijd voor dat je het originele bestand intact laat en niet overschrijft. Veel bewerkingsprogramma's doen dat uit zichzelf - deze werken 'non-destructief': de bewerkingen die je doet worden daarbij pas toegepast op het moment dat je het bestand gaat exporteren. Er wordt dan een nieuw fotobestand aangemaakt met het bewerkte beeld.
Maar als het bewerkingsprogramma vraagt om 'op te slaan', heb je kans dat het originele bestand wordt overschreven. Dat is om meerdere redenen af te raden, zo kun je de bewerkingen niet meer ongedaan maken. Daarnaast worden er bij het opslaan van JPG-bestanden data gecomprimeerd, dat geeft een klein kwaliteitsverlies. Als je opslaat in de hoogste kwaliteit JPG is dat effect overigens zó minimaal dat je dat met het blote oog niet ziet, maar als je dit heel vaak zou doen, dan zou je wellicht op den duur wel zgn artefacts kunnen gaan zien. 
Als jouw bewerkingsprogramma standaard de optie 'opslaan' gebruikt, zou je jezelf kunnen aanwennen om van de bestanden die je wilt gaan bewerken altijd eerst kopieën te maken en de originele bestanden veilig in een aparte map op te slaan als digitale negatieven (bronbestanden).



Als je net begint met bewerken en je wilt de mogelijkheden van RAW-bestanden verkennen, dan kan het een aanrader zijn om de camera op RAW+JPG te zetten tijdens het fotograferen. Je hebt dan de JPG-bestanden die in principe al meteen bruikbaar zijn en waarop ook al enkele optimalisaties zijn toegepast. Bij het ontwikkelen van de RAW-bestanden zou je dan eventueel de corresponderende JPG's ook als een eerste leidraad kunnen gebruiken.

Als je in JPG fotografeert, dan past de camera op de fotobestanden al een aantal optimalisaties en correcties toe. Vaak zijn dat bijvoorbeeld lenscorrecties: veel lenzen bevatten namelijk kleine optische foutjes. Je kunt daarbij denken aan vignettering en vervorming en soms ook zaken als chromatische aberratie. Zeker bij lenzen van het eigen cameramerk worden deze correcties standaard vaak al meteen door de camera toegepast. Andere correcties en optimalisaties zijn afhankelijk van de camera-instellingen. Dan kan het gaan om bijvoorbeeld ruisonderdrukking en helderheid/contrast/kleuren etc.

Als je in RAW fotografeert, dan zal je dus zelf achteraf nog ruis moeten corrigeren en de beelden goed op kleur en scherpte brengen. Sommige fotografen vinden het prettig om dat in eigen hand te houden, maar dat geldt niet voor iedereen - en als je net begint zijn dat dingen die je voor jezelf zal moeten gaan bepalen. En uiteindelijk zal je ook een RAW-bestand om moeten zetten naar een JPG (of een ander type fotobestand, maar JPG is een algemeen bruikbaar en geaccepteerd bestandsformaat) als je het wilt laten afdrukken of online wilt delen.

Je hoeft ook helemaal niet definitief te kiezen of je altijd alleen in RAW wilt fotograferen of in JPG. Je kunt dus ook beide instellen in de camera, of per situatie beoordelen wat je nodig vindt. Het hangt er ook helemaal van af welk type fotograaf je bent: fotografeer je heel bewust bepaalde onderwerpen, en kies je daar enkele foto's uit die je uitgebreid wilt gaan bewerken, dan is fotograferen in RAW meestal aan te raden. Maar of dat nu ook zo leuk is voor al je honderden of zelfs duizenden vakantiekiekjes is dan maar de vraag... Ook het licht kan heel bepalend zijn. Bij mooi zacht licht (én de juiste camera-instellingen) zal je de speelruimte die RAW-bestanden je extra bieden misschien helemaal niet nodig hebben. Het vraagt natuurlijk wel wat ervaring om dat een beetje te kunnen beoordelen.

Bij sterke contrasten kan het fotograferen in RAW wel een aanrader zijn. Zeker bij enige overbelichting heb je dus iets meer mogelijkheden om deze achteraf nog te corrigeren. Maar let op: deze speelruimte is niet onbeperkt. Soms lijkt de overbelichting ogenschijnlijk 'weggewerkt' als je naar het histogram kijkt, maar is er in de foto een matte en grijzige plek ontstaan omdat de detail en kleur toch teveel uitgebeten waren. Dus echte overbelichting kan je tijdens het fotograferen zelf beter zoveel mogelijk proberen te vermijden.


Het bewerken van foto's ligt vaak in het verlengde van het fotograferen zelf. Er zijn heel veel mogelijkheden waarop je dit aan kunt pakken, maar het vraagt ook wel wat kennis en ervaring om dit op een goede manier te doen. Goed fotograferen is vaak het maken van keuzes, en dat geldt eveneens voor beeldbewerking.  

Reactie plaatsen

Reacties

Er zijn geen reacties geplaatst.